پیوند کلیه برای بیماران کلیوی امیدوار کننده‌ترین و آخرین گزینهٔ درمانی است. پیوند کلیه علاوه بر هزینهٔ مقرون به صرفه‌ای که نسبت به جلسات دیالیز دارد باعث بهبود کیفیت زندگی بیماران کلیوی خواهد شد. اما بزرگ‌ترین مشکل پیوند کلیه در ایران مربوط به عرضه و تقاضای کلیه است. افراد اهداء کنندهٔ کلیه به دو دستهٔ مرتبط با شخص و غیرمرتبط تقسیم می‌شوند. افراد مرتبط کسانی هستند که با فرد گیرنده نسبت دارند و افراد غیرمرتبط هیچ گونه نسبتی با فرد گیرنده ندارند. اهداکنندگان غیرمرتبط با هدف‌های مختلفی کلیهٔ خود را اهداء میکنند، یکی به منظور نوع دوستی و خیرخواهانه و دیگری به ازای دریافت پول از فرد گیرنده این کار را انجام می‌دهد. در کشورهای توسعه یافته نیمی از پیوندهای کلیه از افراد زنده دریافت می‌شود در صورتی که اهدا کنندگان زنده بیشتر در معرض خطر عوارض جراحی، مشکلات جسمی و روحی و حتی خطر مرگ هستند. تاکنون بیشترین نرخ پیوندهای انجام شده در ایران از اهدا کنندگان زنده بوده است. نتایج جراحی پیوند کلیه از اهدا کنندگان زنده مطلوب‌تر از اهداکنندگان مرگ مغزی است. در ادامۀ این مطلب از مجموعه گردشگری سلامت موج آرامش آمیتیس به بررسی نکات لازم برای بیماران پیوند کلیه در ایران می‌پردازیم.
منابع دریافت کلیه برای پیوند کلیه در ایران
اولین پیوند کلیه در ایران سال ۱۹۶۷ و در شهر شیراز انجام شد. کلیه از سه منبع اصلی دریافت و به بیمار اهداء می‌شود که شامل موارد زیر می‌شوند.
۱. کلیه‌های مرتبط ( دریافت شده از خویشاوندان)
۲. غیرمرتبط ( با منافع مالی یا نوع دوستانه)
۳.اهدایی از افراد مرگ مغزی
در صورتی که پیوند کلیه موفقیت آمیز باشد نیاز بیمار به جلسات دیالیز رفع می‌شود و در نتیجه کیفیت زندگی بیمار بهبود خواهد یافت. کلیه اهدایی از طریق افراد مرگ مغزی و فوتی دچار کمبود است و افرادی که از این طریق کلیه دریافت میکنند باید زمان زیادی را منتظر بمانند. به همین دلیل تمرکز جامعهٔ پزشکی به سمت اهدا کنندگان زنده سوق یافته است. کمبود عضو برای پیوند کلیه همچنان یک مشکل جدی و بزرگ در سراسر جهان است که چندین کشور از راه‌های مختلفی برای رسیدگی و برطرف کردن این مشکل استفاده میکنند. مشکل کمبود عضو در ایران از طریق کمک نهادهای خیریه و نقش فعال دولت در این زمینه تا حدود زیادی برطرف می‌شود.
به دنبال تقاضای زیاد افراد برای دریافت کلیه، بازار سیاه دلالان برای تجارت با اعضای بدن شکل گرفته است. دریافت کلیه از این طریق فقط برای آن دسته از افرادی که از نظر اقتصادی مشکلی ندارند در دسترس خواهد بود. دولت ایران با در نظر گرفتن بخشی از بودجه برای خریداری کلیهٔ غیرمرتبط زنده، نقش مهمی در کمک به گیرندگانی که از نظر اقتصادی ضعیف هستند، ایفا می‌کند.
وضعیت پیوند کلیه در ایران
با بروز و شیوع نارسایی کلیه که منجر به بیماری‌های پیشرفتهٔ کلیوی می‌شود، پیوند کلیه در سرتاسر جهان در حال افزایش است. هدف ما از این مقاله از مجموعه گردشگری سلامت موج آرامش آمیتیس بررسی وضعیت پیوند کلیه در ایران طی ۴الی ۵سال است. طی این مطالعه وضعیت بیماران پیوند کلیه در یکی از بیمارستان‌های شمال ایران بررسی شد و داده‌های به دست آمده مربوط به سن، جنسیت، محل سکونت، منبع کلیه اهدایی (زنده، متوفی، غیرمرتبط، مرتبط)، روش دریافت کلیه (اهدایی، خریداری شده) و زمان انتظار برای پیوند کلیه است.
در مجموع ۲۲۸ بیمار ارزیابی شدند که ۷۳/۷ درصد از آن‌ها مرد و ۲۶/۳درصد از آن‌ها زن بودند. میانگین زمان انتظار برای پیوند کلیه در شمال ایران ۳۸۶ روز و میانگین سنی بیماران در لیست انتظار ۷ تا ۳۲ سال بود. بیشترین تعداد منبع پیوند کلیه از طریق افراد زندهٔ غیرمرتبط و حدود ۶۶ درصد بود و کم‌ترین تعداد منبع پیوند از طریق افراد متوفی و حدود ۱۴درصد بود. این موارد نشان می‌دهد هیچ پیشرفتی در دریافت پیوند از اهدا کنندگان فوتی وجود نداشته است و با وجود فناوری پیوند کلیه در ایران، اکثر کلیه‌های پیوندی خریداری شده‌اند. همچنین آمار کلیه‌های خریداری شده ۸/۵۱ درصد بود. به طور کلی تعداد اهداکنندگان زنده در ایران سالانه حدود ۱۶۱۵ نفر است. همچنین طبق آمار به دست آمده در سالهای ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۴ حدود ۳۷۳۶ پیوند کلیه در ایران انجام شد.
جراحی پیوند کلیه از طریق کلیهٔ افراد زنده نتایج بهتری به دنبال دارد. به همین دلیل کلیه‌های اهدایی از افراد فوتی در میان گیرندگان کلیه، محبوبیت کمتری دارند. همین موضوع سبب شده تا به دلیل عوامل فرهنگی و مذهبی، کشورهای آسیایی مانند ایران هنوز در ابتدای این روند باشند. همین روند موجب شد اولین پیوند کلیهٔ اهدایی از اهداکنندهٔ فوتی در ایران ۱۶ سال پس از اولین پیوند کلیه انجام شود. اهداکنندگان متوفی برای پیوند کلیه همچنان مشکل انتخاب جنسیت دارند. با این وجود تعداد اهداکنندگان کلیهٔ متوفی نسبت به سالهای قبل در ایران افزایش یافته است.
فرآیند پیوند کلیه در ایران
در صورتی که بیمار بخواهد پیوند کلیه از طریق افراد غیرمرتبط را انتخاب کند به بنیاد بیماران کلیوی ارجاع داده می‌شود و هر فرد ۱۸ تا ۳۵ سالهای که قصد دریافت یا اهدای کلیه را دارد برای ثبت نام و بقیهٔ مراحل پیوند کلیه به انجمن بیماران کلیوی و دیالیز معرفی خواهد شد. مراحل اهدای کلیه و دریافت آن در این بنیاد برای گیرندگان و دریافت کنندگان رایگان است.
1.در اولین مرحلهٔ این فرآیند فرد گیرنده و دریافت کننده باید آزمایش‌های لازم و تصویربرداری را در کلینیک‌های بنیاد کلیه انجام دهند. سپس باید رضایت نامهٔ آگاهانه‌ای از اهداکنندگان کلیه و بستگان نزدیک او به همراه کارت شناسایی به بنیاد ارائه شود.
2.در مرحلهٔ بعدی اهداکننده و گیرندهٔ کلیه، به یکدیگر معرفی شده و برای بررسی نهایی وضعیت فعلی به یک متخصص نفرولوژی مراجعه میکنند. اگر اهداکننده اطلاعات آزمایشگاهی مرزی داشته باشد نمی‌تواند کلیهٔ خود را اهداء کند.
3.در مرحلهٔ سوم بین اهداکننده و گیرنده یک مذاکرهٔ نهایی صورت خواهد گرفت تا درمورد دریافت هزینهٔ اضافی توسط اهداکننده بحث کنند. اگرچه این مذاکره در بنیاد بیماران کلیوی صورت می‌گیرد. اما بنیاد کلیه نقشی در این فرآیند ندارد و مبلغ توافق را ثبت نمی‌کند. در صورتی که از طرف اهداکننده مبلغ غیرمعقولی به گیرنده پیشنهاد داده شود، از طرف بنیاد کلیه، فرد دیگری به عنوان اهداکننده به گیرنده معرفی خواهد شد.
بعد از جراحی پیوند کلیه، اهداکننده اسناد مربوط به پیوند را به دفتر خیریه ارائه می‌دهد و از یک هدیهٔ نوع دوستی به همراه یک سال بیمه خدمات درمانی رایگان بهره‌مند می‌شود.
زمان انتظار برای پیوند کلیه در ایران
بیشترین جراحی پیوند کلیه در ایران از طریق اهداکنندگان زنده بوده است. در سال ۱۹۸۸ دریافت کلیه از اهداکنندگان غیر مرتبط نیز در ایران به تصویب رسید که در نتیجه تعداد مراکز پیوند کلیه و جراحی پیوند کلیه در ایران به سرعت افزایش یافت به طوری که در سال ۱۳۷۸ لیست انتظار پیوند کلیه در ایران حذف شد و تا سال ۱۳۸۴ حدود ۱۹۶۰۹ عمل پیوند کلیه انجام شد. در پنج سال اخیر زمان انتظار برای پیوند کلیه در ایران کاهش یافته است. برخی عوامل مانند جنسیت، شرایط سنی پایین و زندگی در مناطق شهری در کوتاه‌تر شدن زمان انتظار مؤثر است. طبق آمار افرادی که دارای چنین شرایطی هستند زمان کمتری را در لیست انتظار می‌گذرانند. در حال حاضر حدود ۵۰ درصد از بیماران کلیوی در ایران با کلیهٔ پیوندی زندگی میکنند. در سالهای اخیر که تعداد جراحی پیوند کلیه در ایران افزایش یافته است سالانه حدود ۲۵۰۰ تا ۲۷۰۰ پیوند در این کشور انجام می‌شود.
عوامل مؤثر در زمان انتظار برای پیوند کلیه در ایران
با افزایش سن شانس پیوند کلیه افزایش می‌یابد. همچنین متوسط زمان انتظار برای زن‌ها به طرز قابل توجهی کمتر از مردها است. هنگامی که اهدا کنندگان کلیه از افراد غیرمرتبط با فرد گیرنده باشند، گیرندگان حدود ۱۷۸ روز کمتر از بقیهٔ افراد در لیست انتظار هستند. اگر اهدا کنندگان با گیرندگان کلیه نسبت فامیلی داشته باشند حدود ۳۸ روز کمتر از بقیهٔ گیرندگان در لیست انتظار بوده و در صورتی که کلیهٔ مورد نظر خریداری شده باشد زمان انتظار برای پیوند کلیه حدود ۱۷۰روز کمتر از بقیه است. علاوه بر این سکونت در مناطق روستایی باعث افزایش زمان انتظار برای پیوند کلیه شده است. به همین دلیل افراد ساکن در روستا حدود ۲۲درصد بیشتر از بقیهٔ افراد در لیست انتظار هستند.
سخن آخر
پیوند عضو از موضوعات مهم جامعهٔ پزشکی به شمار می‌رود. با توجه به افزایش تعداد پیوند کلیه در ایران و در نتیجهٔ پیشرفت‌های علمی در این زمینه، علمای دینی توجه ویژه‌ای به این موضوع داشته‌اند. در حالی که کشورهای پیشرفتهٔ دیگری مانند ژاپن هنوز مشکلات فرهنگی زیادی در رابطه با پذیرش این موضوع دارند. حقیقتی که وجود دارد این است که افراد اهدا کننده پس از اهدای کلیهٔ خود نمی‌توانند مانند قبل و به صورت یک فرد عادی به زندگی خود ادامه دهند. بنابراین افراد گیرنده کلیه تمایلی به دریافت کلیه از بستگان نزدیک خود را ندارند. علاوه بر این، اهدای کلیه از طریق افراد غیرمرتبط اکثراً به دلایل اقتصادی انجام می‌شود. در نتیجه بیمارانی که از وضعیت اقتصادی خوبی برخوردارند شانس بیشتری برای دریافت پیوند کلیه دارند.
نویسنده: شادان خزائی
منبع: Amitismedtour
