ارومیه

دریاچه‌ی ارومیه بزرگ‌ترین دریاچه داخلی ایران، بزرگ‌ترین دریاچه آب شور در خاور میانه، و ششمین دریاچه بزرگ آب شور دنیا است. در گذشته گونه‌های زیادی از پرندگان مهاجر مانند فلامینگو، پلیکان، مرغابی و مرغ ماهی‌خوار را به سمت خود جذب می‌کرد. این دریاچه خانه‌ی گونه‌ی منحصربه‌فردی از میگو به نام “آرتمیا” است. دریاچه‌ی ارومیه علاوه‌ بر تالاب‌هایش، زیستگاه مرتفعی نیز دارد که گونه‌های دیگری همچون خزندگان، دوزیستان و پستانداران را هم در خود جای داده است.

جلگه‌ی این دریاچه به‌ لحاظ کشاورزی بسیار حایز اهمیت است، چرا که حدود ۶/۴ میلیون نفر وابسته به آن هستند. اما طی دو دهه‌ی گذشته تاکنون، دریاچه‌ی ارومیه به طرز چشمگیری در حال خشک شدن است. قسمت جنوبی این دریاچه تقریبا خشک و از اندازه‌ی آن، چیزی حدود ۲۰۰۰ کیلومتر مربع کاسته شده است. همچنین میزان آب دریاچه تا ۹۵درصد کاهش یافته است.

سه گنبد ارومیه بنای تاریخی است که عبارت است از سکوی بلندی که به شکل استوانه و مدور ساخته شده است. قطر بنا ۵ متر و ارتفاع آن ۱۳ متر است. ساختمان فعلی دو طبقه است و در چهار سمت آن دریچه‌هایی وجود دارند. طبقه اول به نام سردابه خوانده می‌شود که دارای پوششی قوس‌دار است و بدین وسیله از طبقه دوم مجزا می‌شود.

درب کوچک طبقه اول ۱ متر و ۷۰ سانت ارتفاع دارد. طبقه دوم که اتاق مقبره خوانده می‌شود، دارای دری به ارتفاع دو و نیم متر است. به عبارت دیگر، بنای استوانه‌ای شکل مدور دارای دخمه‌ای است که قسمت فوقانی آن را به‌وسیله آجر تبدیل به بنایی شامل اتاق مقبره کرده‌اند و مدخل آن در یک قالب معماری پر نقش و نگار محاط و در بدنه استوانه‌ای برج تعبیه شده است.

خانه انصاری از خانه‌های تاریخی و زیبای ارومیه به‌شمار می‌رود که در زمان قاجار، در دو طبقه ساخته شد و بعدها مورد مرمت قرار گرفت. نمای بیرونی خانه با کاشی‌های هفت‌رنگ و آجرهای لعاب‌دار فیروزه‌ای آراسته شده است که باعث جذابیت و دل‌نشینی هر چه بیشتر بنا می‌شوند. این خانه اکنون تحت مالکیت آموزش و پرورش ناحیه دو ارومیه قرار دارد.

خانه انصاری متعلق به بابک جعفری بود که بعدها دختر ایشان (بدرالملوک)، همسر سیف‌الله‌خان انصاری این بنا را به ارث برد و علت نام‌گذاری این خانه با «انصاری» نیز به همین موضوع برمی‌گردد. از شکل بنا و کتیبه‌های موجود در کاشی‌های تزیینی خانه‌ می‌توان نتیجه گرفت که این خانه بین سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۴ ساخته شده است. خانه انصاری در ۲۵ اسفند ماه سال ۱۳۷۵ با شماره سند ۱۸۵۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

دریاچه دالامپر در بر فراز کوهی با همین نام در جنوب غربی ارومیه و شمال غربی شهر اشنویه قرار دارد. کوه دالامپر با ارتفاع تقریبی ۳۵۰۰ متر حدود ۴۵ کیلومتر با ارومیه و ۳۵ کیلومتر با اشنویه فاصله دارد. این کوه در مرز بین سه کشور ایران، عراق و ترکیه واقع شده است و اگر به بالای آن صعود کنید می‌توانید گوشه‌ها‌یی از خاک هر سه کشور مذکور را مشاهده کنید. در گوشه ای از ارتفاعات این کوه دریاچه ای بسیار زیبا قرار گرفته که دریاچه دالامپر نام داشته و یک مقصد ایده‌آل بهاری برای گردشگران است.

برای رسیدن به دریاچه می توان در جاده ارومیه به اشنویه حرکت کرد و از سه راهی « آغ بلاق » مسیر روستای دیزج را پیش گرفت. هر چند می‌توان از مسیر جاده بند هم به سمت زیوه حرکت کرد و به این منطقه رسید. ذکر این نکته الزامی است که برای این سفر با توجه به قرارگیری دریاچه در ارتفاع بالای کوهستانی حتما به یک خودروی آفرود (کوهستانی و خارج شهری) نیاز خواهید داشت.

دخمه سنگی فقرگاه به زمان مادها تعلق دارد و در کنار روستای اگریقاش در نزدیکی مهاباد قرار گرفته‌ است. با دو طبقه، این دخمه چهار ستون سنگی و سه گور خالی دارد و از نظر حجاری و ستون‌بندی از مقبره‌های مهم دوره ماد محسوب می‌شود. این اثر در تاریخ ۲۹ آذر ۱۳۱۶ با شماره‌ی ثبت ۲۸۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

فخریگاه دیرینگی‌ای بسیار کهن دارد، بسیاری از مورخان ساخت فقره‌قا (فخریگاه) را به فرآتیس (فرورتیش) پدر دیاکو اولین پادشاه ماد نسبت داده‌اند. این دخمه از لحاظ استراتژیکی و مذهبی در میان کوه ساخته شده و نام او به معنای جایگاه شکوه و فره است. همچنین از آنجایی که این دخمه در روستای اگریقاش به معنی آتش همیشه فروزان قرار گرفته است، احتمال می‌رود که آن زمان یکی از آتشکده‌های بزرگ در آن پایدار بوده باشد.

آرامگاه شمس تبریزی مدفن عارفی نامی و بزرگ است که در مسلک عشق، مولونا، عارف و شاعر بزرگ ایرانی را به عرش رسانید. در کنار این مدفن مناره بزرگ و پوشیده از شاخ قوچ وحشی وجود دارد که به مناره یا برج شمس تبریزی معروف است. مناره شمس تبریزی از بناهای منحصربه‌فرد منطقه به‌شمار می‌رود و جهانگردان و گردشگران زیادی را به خود جلب می‌‏کند.

در گذشته تعداد بی‌شماری از متصوفان در آذر ماه هر سال برای انجام مراسم در جوار مناره جمع می‏‌شدند و امروزه نیز کنگره بین‌المللی شمس تبریزی همه ساله در شهر خوی برگزار می‌شود. مناره این آرامگاه به صورت مجوف است و پلکان مارپیچی از ورودی منار که در قسمت پایین آن قرار دارد به انتهای منار و به قسمت موذن آن منتهی می‌شود. این اثر در تاریخ ۱۴ بهمن ۱۳۵۲ با شماره‌ی ثبت ۹۶۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

قره کلیسا که با نام کلیسای تادئوس مقدس نیز شناخته می‌شود، در منطقه کوهستانی چالدران که مرتفع‌ترین منطقه استان آذربایجان‌غربی به‌شمار می‌رود، قرار دارد. موقعیت خاص جغرافیایی کلیسا به گونه‌ای است که اطراف آن را از هر طرف کوه‌ها دربرگرفته‌اند و در کنار کلیسا رودخانه قرار دارد. دیوارهای قطور با درهای کوچک از کلیسا محافظت می‌کنند. داخل محوطه، اتاق‌های متعددی برای اقامت خلیفه، راهبان، روغن‌گیری، آسیاب، آشپزخانه، محل نگهداری مواد غذایی، انبار علوفه حیوانات و سایر امکانات وجود دارد.

کلیسای اصلی دارای سقفی صاف است و گنبدی هرمی و دوازده وجهی بالای آن دیده می‌شود. پایه گنبد را با نوارهای سنگی سیاه و سفید پوشانده‌اند که جلوه‌ای خاص به این بنا بخشیده‌ است. وجود دو گنبد مشابه و در کنار هم، دو قله کوه آرارات را در ذهن ارامنه تداعی می‌کند. سنگ‌نوشته‌ها و حجاری‌های فوق‌العاده زیبا، این مکان را از بسیاری از کلیساهای هم‌عصر خود متمایز می‌سازد. این کلیسای تاریخی در سال ۲۰۰۸، در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

زندان سلیمان که با نام‌های دیو سلیمان و زندان دیو نیز شناخته می‌شود، نام کوهی مخروطی‌شکل و میان تهی است که در سه کیلومتری غرب تخت سلیمان، در تکاب استان آذریایجان غربی قرار دارد. این کوه هزاران سال پیش، بر اثر رسوب کانی‌های آب دریاچه‌ی آن به وجود آمده‌ است.

ارتفاع این کوه از زمین مجاور خود ۹۷ تا ۱۰۷ متر برآورد می‌شود و بر فراز آن گودال عمیقی در حدود ۸۰ متر و با قطر دهانه تقریبی ۶۵ متر جای دارد. در اطراف کوه زندان سلیمان چشمه‌های آب گرم گوگردی متعددی قرار گرفته‌اند که دارای خاصیت درمانی نیز هستند.

طَرَغه نام کوهی در ۲۲ کیلومتری غربی شهر بوکان است. جنس کوه از سنگ‌های آهکی و از نوع سوخته و ارتفاع آن ۲۲۲۴ متر و در خط راس اصلی رشته کوه‌های زاگرس قرار دارد.

این کوه یکی از بلندترین کوه‌های جنوب استان آذربایجان غربی و جایگاه صعود کوه‌نوردان منطقه و کشور است و علاوه بر وجود دو پایگاه برای استراحت کوهنوردان، دارای آثار سنگ تراشیده شده و بناهای تاریخی مربوط به عهد مغول و ایلخانان است.

غار سهولان در روستای سهولان و در ۴۲ کیلومتری جنوب شرقی شهر مهاباد قرار دارد. ارتفاع سقف غار تا سطح دریاچه آن حداکثر ۵۰ متر است و عمق آب در برخی قسمت‌‌ها به ۳۰ متر می‌رسد. اختلاف دمای درون و بیرون غار نیز بین ۱۰ الی ۱۵ درجه برآورد می‌شود.

سهولان در زبان کردی به معنای یخبندان است و مردم محلی این غار را کونه کوتر، یعنی لانه کبوتر نیز می‌نامند. دلیل این نامگذاری وجود تعداد زیادی لانه کبوتر درون غار است.

خانقاه شیخ شمس‌الدین برهانی با قدمتی که به دوره قاجار بازمی‌گردد، از دیدنی‌های مهاباد در استان آذربایجان غربی به‌شمار می‌رود. شمس‌الدین برهانی، یکی از شیوخ مشهور نقش‌بندی است که در قرن ۱۴ هجری قمری زندگی می‌کرد. این عالم بزرگ در سال‌های ۱۲۷۷ تا ۱۲۸۰ هجری قمری، در منطقه‌ی مکریان، روستای شرفکند شهرستان بوکان، خانقاهی وسیع را احداث کرد و در آن به تدریس و تربیت شاگردان و مریدان مشغول شد.

وی در سال ۱۳۲۵ هجری قمری چشم از جهان فرو بست و در خانقاه خود، به خاک سپرده شد. آرامگاه وی که به خانقاه شیخ برهان نیز شهرت دارد، در روستای برهان، در ۳۵ کیلومتری مسیر بوکان به مهاباد قرار گرفته است.

حمام شیخ سلماس یکی دیگر از آثار تاریخی در شهرستان سلماس است که در مرکز این شهرستان قرار دارد. این عمارت کهن در زمان پهلوی اول و با بهره‌مندی از معماری سنتی ایرانی احداث شده است. «محمد طسوجی» نام بانی این اثر تاریخی است که با پیگیری و تلاش وی پروسه‌ی ساخت آن از سال ۱۳۰۹ تا ۱۳۱۲ و به مدت سه سال به طول انجامید.

حمام با پلانی به شکل هندسی مستطیل و با مساحتی برابر با ۸۶۰ متر مربع ساخته شده است که ارتفاع آن از سطح زمین ۳ متر و نیم پایین‌تر است و برای تامین آب مورد نیاز آن از دو نهر جنوبی و غربی شهر استفاده شده است.